شاید برای شما هم سوال پیش آمده باشد که بین انضباط والدین و تنبیه آنها، چه تفاوت‌هایی وجود دارد و هر کدام از این روش‌های تربیتی، چه تاثیرتی بر روی تربیت کودک دارند؟ امروز در می‌خواهیم به بررسی انضباط و تنبیه در تربیت و رشد کودک بپردازیم. با ما همراه باشید…
تفاوت‌های انضباط و تنبیه در تربیت و رشد کودک
اگر بخواهیم به طور خلاصه بیان کنیم، می‌توانیم اینطور بگوییم که به آموزش رفتار جدید به کودک، انضباط گفته می‌شود. تنبیه نیز رفتار جدیدی به کودک یاد می‌دهد؛ اما مهم‌ترین ابزار تنبیه، ایجاد ترس در کودک است.
والدین معمولا ناخوشایند‌ترین بخش فرزندپروری را نظم و انضباط می‌دانند؛ چرا که این کار جزو سخت‌ترین چالش‌ها به شمار می‌رود. اینکه بتوانید فرزندان خود را بدون تنبیه کردن، مورد مواخذه قرار داده و آنها را از رفتار اشتباه به سمت رفتار درست راهنمایی کنید، کار سختی است. دلیل این سختی این است که کودکان مانند افراد بالغ رفتار نمی‌کنند.
بسیاری از مردم تصور می‌کنند تنبیه همان انضباط است؛ در حالی که چنین نیست. برای یاد دادن رفتار درست به فرزند خود، نیازی به تنبیه او ندارید.
مغز کودک، واکنش‌های متفاوتی را نسبت به تنبیه و انضباط نشان می‌دهد. شما به عنوان والدین کودک خود، باید به فکر سلامت مغز فرزندتان باشید. پس به خواندن این مقاله ادامه دهید تا با ضررهای تنبیه و راه‌های جایگزین آن آشنا شوید…
انضباط در مقابل مجازات و تنبیه
بیایید یکی از معروف‌ترین آزمایش‌های شرطی‌سازی کلاسیک که توسط فیزیولوژیست معروف روسی “ایوان پاولوف” انجام شده است را بررسی کنیم تا با این مبحث بیشتر آشنا شویم.
هر وقت که پاولوف قصد غذا دادن به سگ‌هایش را داشت، زنگی را به صدا در می‌آورد. سگ‌ها غذا را با ولع می‌خوردند و آب دهانشان هنگام غذا خوردن جاری می‌شد. پس از چند بار تکرار این کار، پاولوف بدون اینکه غذایی جلوی سگ‌ها بگذارد، زنگ را به صدا در می‌آورد. نتیجه این شد که آب دهان سگ‌ها با صدای زنگ روی زمین جاری می‌شد.
در این آزمایش، صدای زنگ در ابتدا یک محرک خنثی بود، اما پس از مدتی تبدیل به محرک شرطی شد. بر اساس نتایج این آزمایش، مشخص شد که اگر رفتاری منفی با پیامدی ناخوشایند همراه باشد، سگ یا حتی یک کودک به دلیل ترس از روبرو شدن با آن پیامد ناخوشایند، یاد می‌گیرد که رفتار دیگری را اتخاذ کند.
از نظر ساختاری، مغز سگ‌ها و انسان‌ها دارای نواحی مشابهی با یکدیگر هستند و واکنش هر دوی آنها نسبت به ترس این است که به طور ناخودآگاه، یک قدم به عقب بر می‌گردند.
خب. بیایید تاثیرات دقیق تنبیه و مجازات بر روی مغز کودکان را بررسی کنیم.
تاثیر تنبیه بر روی مغز کودک
تنبیه، نوعی نظم اجباری است که از ابزار ترس استفاده می‌کند. همانطور که می‌دانید، ترس مکرر برای مغز خوب نیست و می‌تواند آسیب‌های طولانی مدتی را ایجاد کند. کودکان خردسال بسیار کنجکاو، جاه طلب و شجاع هستند و معمولا دلیل این رفتار آنها این است که چیز زیادی درباره خطرات پیرامونشان نمی‌دانند.
بسیاری از والدین فکر می‌کنند تنها راه برای نشان دادن رفتار درست به کودک این است که او را بترساند. این والدین معمولا به سرزنش کردن، تنبیه بدنی، فریاد زدن بر سر کودک و حتی تهدید او به تنبیه شدید می‌پردازند.
اگر شما نیز چنین والدینی هستید، بیایید با مشکلاتی که بر اثر تخریب مغز توسط ترس و اضطراب ایجاد می‌شوند، آشنا شویم:
اختلالات روانی
زمانی که کودک دچار ترس می‌شود، مکانیسم جنگ یا گریز مغز فعال شده و قسمت تفکر مغز خاموش می‌شود. در این زمان، فقط مغز عاطفی کودک فعال است. چون کودک خود را در معرض خطر می‌بینید، احتمال اینکه آن لحظات در مغز او جدا از حافظه عادی ذخیره شود، وجود دارد.
این حافظه در مغز کودک ثبت شده و باعث می‌شود که احساس بدبختی کند و برای اجتناب از تکرار، سعی می‌کند در چنین موقعیتی قرار نگیرد. پس از آن، کودک آن رفتار را تکرار نمی‌کند، اما چیزی که در آینده با آن مواجه خواهد بود عبارتند از افسردگی، اضطراب، اختلال استرس پس از سانحه و…
افزایش هورمون استرس
ترس مکرر باعث افزایش سطح هورمون استرس می‌شود و در دراز مدت، می‌تواند سلامتی کودک را با خطر مواجه کند. یکی از مشکلاتی که افزایش هورمون استرس ایجاد می‌کند، کوچک شدن مغز است. مشکلات سیستم ایمنی، فشار خون بالا، افسردگی، اختلال اضطراب، مشکلات حافظه و یادگیری از دیگر مضرات ترس مکرر هستند.
اختلال در تنظیم و کنترل احساسات
زمانی که کودک با ترس مکرر مواجه می‌شود، به مرور زمان، مغز عاطفی بدون مشارکت مغز متفکر، مسئول تصمیم گیری‌ها می‌شود. چنین کودکانی، معمولا طغیان عصبانیت و واکنش‌های غیر قابل کنترلی را از خود نشان می‌دهند.
از آنجایی که این کودکان نمی‌توانند احساسات خود را به طور صحیح بروز دهند، معمولا رفتار پرخاشگرانه ی تکانشی دارند. اگر کودک در زمان اشتباه کردن با خشم والدین روبرو شود، یاد می‌گیرد که هر زمان که شخص دیگری اشتباه کرد، خشمگین شود. محیط‌های تنبیه-محور باعث می‌شوند احساسات منفی مداوم در کودک ایجاد شده و یادگیری خودکنترلی برای او مشکل‌تر شود.
تاثیر دو جهته
رفتار تنبیهی می‌تواند دو جهته باشد. این به معناست که واکنش تنبیهی والدین می‌تواند منجر به تشدید رفتار کودک شده و او را با تنبیه‌های شدیدتری روبرو کند.
تغییر رفتار بیرونی کودک
مطالعات زیادی نشان می‌دهند که تنبیه‌های خشن، می‌توانند منجر به پرخاشگری کودک در سنین بزرگسالی شوند. این تنبیه‌ها در ایجاد اختلال نافرمانی مخالفت (ODD) نیز نقش دارند.
تبدیل شدن به قلدر یا قربانی
کودکانی که همواره با تنبیه‌های شدید روبرو هستند، با احتمال بیشتری در آینده به یک قلدر و یا قربانی قلدری تبدیل می‌شوند. والدین این کودکان، با عادی‌سازی رفتارهای توهین آمیز، به عنوان یک الگوی نادرست عمل کرده و باعث تغییرات بدی در آینده فرزندشان می‌شوند.
بد شدن عملکرد درسی
تحقیقات نشان می‌دهند کودکانی که در محیط‌های گرم و صمیمی بزرگ شده‌اند، عملکرد بهتری نسبت به کودکانی که در محیط‌های تنبیهی بزرگ شده‌اند، دارند. متاسفانه، اغلب والدین می‌خواهند رفتار بد کودک را به سرعت اصلاح کنند و برای همین، از تنبیه شدید استفاده می‌کنند. اما دیر یا زود متوجه تاثیرات منفی و بد چنین تنبیهی در آینده خواهند شد.
در انضباط و تنبیه در تربیت و رشد کودک کدام بهتر است؟
هزینه‌ای که کودک در همان سنین کودکی یا بزرگسالی با تنبیه بدنی یا روانی پرداخت می‌کند، گاهی اوقات بیشتر از حد تصور است. بهترین گزینه برای تربیت درست کودک و جلوگیری از انجام دادن دوباره کار بد، این است که به جای تنبیه، به او آموزش دهید.
در این قسمت، قصد داریم 4 روش انضباطی موثر برای تربیت کودک را عنوان کنیم:
الگوی کودک خود باشید
کودکان بزرگترین مقلدان والدین هستند. گاهی اوقات آنها جزء به جزء رفتار پدر یا مادر خود را تقلید می‌کنند. در نتیجه:
- اگر می‌خواهید فرزندتان به شما احترام بگذارد، صادقانه به او احترام بگذارید.
- اگر می‌خواهید کودک مهربانی داشته باشید، با او مهربان باشید.
- اگر می‌خواهید کودکتان شما را نزد، او را حتی به شوخی هم نزنید.
- اگر نمی‌خواهید کودک شما به کسی ظلم کند، به او ظلم نکنید.
البته این لیست ادامه دارد! تمام رفتارهایی که از نظرتان خوب هستند را انجام دهید و از تمام رفتارهای نادرست اجتناب کنید.
از نظم مثبت استفاده کنید
به عنوان والدین، باید عاقلانه رفتار کنید. زمانی که کودک را تنبیه می‌کنید، او دلیل تنبیه را متوجه نمی‌شود، اما بین انجام عمل خاص و تنبیه رابطه‌ای را پیدا می‌کند. پس اگر فکر می‌کنید در حال یاد دادن کار درست و غلط به فرزند خود هستید، اشتباه می‌کنید. با تنبیه، فقط واکنش‌های منفی کودک را بدست می‌آورید.
در مقابل تنبیه، انضباط مثبت قرار دارد که بر پایه احترام متقابل و دستورات مثبت است. در اولین قدم، باید به کودک خود یاد دهید که چرا یک رفتار غلط است. اول از همه، باید منبع مشکلات را پیدا کنید و در قدم بعدی، پیامد‌های طبیعی آن را توضیح دهید. در ادامه از کلمات تشویق کننده استفاده کنید.
ثابت قدم و امیدوار باشید
یکی از بهترین سبک‌های فرزندپروری، سبک مقتدرانه است. برای اینکه والدین مقتدری باشید، باید خودتان را برای مواجه با تمامی شرایط آماده کرده و در این راه، ثابت قدم باشید. این کار آسانی نیست، اما ارزشش را دارد.
اهداف را متناسب با سن کودک تنظیم کنید
نکته مهم این است که در هر زمانی که کودک شما رفتار نامناسبی داشت، باید سن او را در نظر بگیرید. مغز نوزادان در بدو تولد کامل نیست و در طول زندگی، به تکامل خود ادامه می‌دهد. در نتیجه، کودکان برای تکامل به زمان نیاز دارند.
قشر فرونتال انسان تا 3 سالگی رشد نمی‌کند و به همین دلیل تا این سن، مفهوم نظم و انضباط را درک نمی‌کند (حداقل نه به روشی که مغز سالم این کار را انجام می‌دهد).
درنتیجه، باید همیشه صبر داشته باشید و با بیانی محبت آمیز، اشتباهات کودک را به او توضیح دهید. انضباط و تنبیه در تربیت و رشد کودک کاملا نقشی اساسی دارند که باید به آنها توجه شود.